حقوق دریاها
حقوق دریاها شاخه‌ای از حقوق بین‌الملل عمومی است که به موضوعات مربوط به دریاها می‌پردازد. منبع اصلی این شاخه از حقوق کنوانسیون ملل متحد در مورد حقوق دریاها مصوب 1982 است. این قرارداد به «قانون اساسی دریاها» معروف است و تا فوریه 2009 بیش از 157 کشور به آن پیوسته‌اند.
حقوق دریاها شامل تعریف آب‌های سرزمینی، حق دولتها برای استخراج منابع از بستر اقیانوس‌ها و کنترل دریانوردی می‌گردد.
به طور کلی در خارج از منطقه‌ای که با نام آب‌های سرزمینی شناخته می‌شود، اصل آزادی دریا حاکم است. این به معنای آزادی ماهیگیری، ناوبری تجاری و مسافرتی چه با کشتی و چه با هواپیما است. همچنین شامل آزادی کشیدن خط لوله و کابل، آزادی تحقیقات علمی، آزادی احداث پایگاه‌های نظامی و حتی آزادی استفاده از اقیانوس به عنوان ... می‌شود.
کنوانسیون ملل متحد در مورد حقوق دریاها
کنوانسیون ملل متحد در مورد حقوق دریاها (United Nations Convention on the Law of the Sea) یک معاهدهبین‌المللی است که در 10 دسامبر 1982 در سومین کنفرانس سازمان ملل متحد در مورد حقوق دریاها در شهر مونتگوبی کشور جامائیکا به امضا رسید. این قرارداد بین‌المللی منبع اصلی حقوق دریاها است و به «قانون اساسی دریاها» معروف است و قواعد آن به طور گسترده‌ای حقوق بین‌الملل عرفی در مورد حقوق دریاها را بیان می‌کنند.
این معاهده یک‌سال پس از پیوستن گویان به این کنوانسیون به عنوان شصتمین کشور در 16 نوامبر 1994 لازم‌الاجرا شد. در حال حاضر (سپتامبر 2016) 168 کشور از جمله تمام اعضای شورای اروپا به آن پیوسته‌اند.
تاریخچه
این کنوانسیون محصول 9 سال مذاکره توان‌فرسای کشورهای عضو سازمان ملل متحد از 1973 تا 1982 بود و جایگزین چهار کنوانسیون سال 1958 ژنو شد که حدود سه-چهارم کشورهای جهان به عضویت آن درنیامده بودند. این کنوانسیون‌ها به ویژه از آن رو ناکافی قلمداد می‌شدند که با پیشرفت فناوری امکان بهره‌برداری از فلات‌قاره و بستر اقیانوس فراهم شده بود.
سازمان بین‌المللی دریانوردی
طرح تأسیس سازمان بین‌المللی دریانوردی یا آیمو ( International Maritime Organization یا IMO) در 6 مارس 1948 در کنفرانسی که در ژنو برگزار شده بود به تصویب رسید. این سازمان 10 سال بعد اجرایی گردید و از سال 1958 شروع به کار در جامعهٔ بین‌المللی نمود. سازمان مذکور سابقاً سازمان مشورتی دریایی بین‌الدول ( Inter-Governmental Maritime Consultative Organization) خوانده می‌شد اما از سال 1982 به سازمان بین‌المللی دریانوردی تغییر نام داد. هدف سازمان بین‌المللی دریانوردی، تسهیل همکاری و مبادلهٔ اطلاعات میان کشورهای عضو در زمینهٔ موضوعات فنی مربوط به کشتی‌رانی و به وجود آوردن عالی‌ترین معیارهای ایمنی دریایی است.سازمان مذکور نقطهٔ عطفی در جامعهٔ بین‌المللی به شمار می‌آید چرا که این نخستین بار است که یک رکن بین‌المللی صرفاً اختصاص به مسائل دریایی دارد. این سازمان هم اکنون با 171 عضو و 3 عضو وابسته یکی از مؤسسات تخصصی وابسته به سازمان ملل متحد است.
اهداف
آیمو به طور کلی صلاحیت دارد در خصوص کلیه مسائل اداری و حقوقی مربوط به دریانوردی، اقدامات و تصمیمات لازم را انجام دهد و تاکنون پس از 53 سال فعالیت مستمر توانسته‌است 50 کنوانسیون و پروتکل و بیش از 1000 کد و توصیه‌نامه در رابطه با ایمنی و امنیت دریانوردی، جلوگیری از آلودگی آب‌ها و موضوعات مرتبط دیگر را به تصویب برساند. مهم‌ترین هدف آیمو «ایمنی، امنیت، کشتی‌رانی کارآمد در اقیانوس‌های عاری از آلودگی» است.
این سازمان اهداف عمدهٔ دیگری هم به شرح زیر دارد:
ایجاد یک سیستم همکاری میان دولتها برای تدوین قواعد و ایجاد یک رویه در مورد کلّیه مسائل فنی مرتبط با کشتی‌رانی تجاری؛
تشویق و ایجاد تسهیلات برای تصویب قواعد عمومی در قلمرو امنیت دریایی، کشتی‌رانی مؤثر، جلوگیری از آلودگی دریاها توسط کشتی‌ها و مبارزه بر ضد آلودگی
تهیه پیش‌نویس کنوانسیون‌ها، موافقتنامهها و سایر اسناد در خصوص ایمنی دریانوردی و موضوعات مرتبط با آن و در صورت لزوم تشکیل کنفرانس بین‌المللی جهت تصویب آن‌ها
بررسی و تحقیق در خصوص کلیهٔ مسائلی که از طرف یکی از ارگان یا نهادهای تخصصی سازمان ملل متحد به این سازمان احاله داده می‌شود.
کمیته‌ها
آیمو یک سازمان فنی است و اغلب فعالیت‌هایش را از طریق 5 کمیتهٔ اصلی و تعداد زیادی کمیته‌های فرعی تخصصی انجام می‌دهد.
کمیته امنیت دریایی
کمیته امنیت دریایی (MSN) اصلی‌ترین رکن فنی سازمان است و از کلیهٔ دولت‌های عضو تشکیل شده‌است. این کمیته کلیهٔ مسائلی را که در قلمرو صلاحیت سازمان واقع شده‌است. مانند کمک به کشتی‌رانی بین‌المللی، ساخت لوازم کشتی، ایجاد قوانین برای جلوگیری از تصادم در دریاها، اداره کردن و حمل و نقل محموله‌های دریایی خطرناک، تحقیق در خصوص صدمات دریایی، اطلاعات مربوط به آبنگاری نقشه، تکمیل خدمه از نظر ایمنی و سایر موضوعاتی که به طور مستقیم و مؤثر به امنیت دریا مرتبط است.
همچنین کمیتهٔ امنیت دریایی مکانیسمی را فراهم آورده‌است تا هر وظیفه‌ای که از طرف کنوانسیون، مجمع و یا امور ناشی از سایر اسناد بین‌المللی را که به آن محوّل می‌شود، انجام دهد.
کمیته حفاظت از محیط زیست دریایی
کمیتهٔ حفاظت از محیط زیست دریایی (MEPC) در ابتدا به عنوان رکن فرعی مجمع در نوامبر 1973 تأسیس شد. اما از سال 1985 بر اساس اساسنامهٔ سازمان به یک کمیتهٔ مستقل تغییر شکل یافت. این کمیته که مرکب از کلیهٔ دولت‌های عضو است، صلاحیت دارد به کلیهٔ موضوعاتی که در ارتباط با جلوگیری و کنترل آلودگی دریایی توسط کشتی‌ها است، رسیدگی کند. از دیگر عملکردهای کمیته، تصویب و اصلاح کنوانسیون و سایر قوانین و اطمینان یافتن از قابلیت اجرایی آن‌ها است.
کمیته مسایل حقوقی
کمیتهٔ مسائل حقوقی (LEG) مرکب از تمامی دولت‌های عضو سازمان آیمو است. این کمیته در سال 1967 به عنوان رکنی فرعی در پاسخ به مسائل حقوقی و مشکلات زیست‌محیطی برآمده از عواقب فاجعهٔ غرق شدن نفت‌کش غول پیکر توری کنیون تأسیس شد اما متعاقب آن فاجعه، تبدیل به رکن دائمی سازمان شد. این کمیته هر گونه امور حقوقی در محدودهٔ وظایف سازمان را انجام می‌دهد. همچنین صلاحیت انجام هر وظیفه‌ای که از طرف کمیته‌های سازمان، مجمع یا هر امر ناشی از سایر اسناد بین‌المللی مورد قبول سازمان را که به آن احاله می‌شود، بر عهده دارد.
کمیته همکاری‌های فنی
کمیتهٔ همکاری‌های فنی (TC) مرکب از تمامی دولت‌های عضو سازمان است. این کمیته در 1967 به عنوان رکن فرعی شورا تأسیس شد اما بعد از اجرایی شدن اصلاحات کنوانسیون آیمو در 1984 تبدیل به یکی از کمیته‌های رسمی سازمان شد. این سازمان مسئول انجام وظایف مهمی در جهت ارائه همکاری فنی، به ویژه به کشورهای در حال توسعه است.
کمیته تسهیل
کمیتهٔ تسهیل (FAL) هم مرکب از تمامی دول عضو سازمان است. این کمیته در ابتدا به عنوان رکن فرعی شورا در 1972 تأسیس شد و بعد از اجرایی شدن اصلاحات در کنواسیون آیمو در 2008، در زمرهٔ یکی از کمیته‌های اصلی سازمان قرار گرفت. این کمیته در جهت کاهش و حذف تشریفات غیرضروری و زائد اداری و آسان‌تر کردن ارائه اسناد مورد نیاز کشتی‌ها به هنگام ورود و یا ترک بنادر به وجود آمده‌است. در سال‌های اخیر مهم‌ترین وظیفهٔ این کمیته، تمرکز بر ایجاد تعادل‌سازی و ارتباط میان دو موضوع مهم، یعنی، امنیت دریایی و تسهیلات تجارت دریایی بین‌المللی بوده‌است.
برنامه‌های عملی آیمو
این برنامه‌ها به تشکیل سمینارها و کارگاه‌های آموزشی و کمک به دولتها برای اجرای کنوانسیون‌های بین‌المللی اختصاص دارد. در راستای اجرای این طرح بود که آیمو دانشگاه جهانی علوم دریایی (World Maritime University)، مالمو سوئد را در 1983 تأسیس کرد. هدف این مؤسسه فراهم آوردن امکانات آموزشی پیشرفته برای کارمندان کشورهای در حال توسعه‌ای است که در کشور خود به سطح نسبتاً استانداردی در زمینهٔ فعالیت‌های دریایی رسیده‌اند. از دیگر فعالیت‌های این سازمان تأسیس مؤسسه حقوق دریایی بین‌المللی در مالت و آکادمی دریایی بین‌المللی در تریسته ( Trieste) ایتالیا است.
بازگشت به صفحه نخست