وصول معوقات بانکی

راهکار پیگیری وصول مطالبات بانکها
مذاکره، مساعدت، استمهال و یا اقدام قانونی و حقوقی چهار راهکار پیگیری وصول مطالبات بانکها می باشند. درخصوص بدهی های معوق واحدهای اقتصادی، نکات ذیل ضروری می باشند :

۱-یقینا دو وظیفه اصلی و اولویت دار بانک، یکی تامین منابع مالی برای بنگاههای تولیدی و دوم وصول مطالبات خود از مشتریان و مدیریت روابط مالی و معاملاتی با گیرندگان تسهیلات است. هیات مدیره هر بانک در انجام این دو وظیفه اصلی خود، نسبت به تجهیز منابع، جذب سپرده، بررسی پیشنهاد مشتریان و مذاکره و اتخاذ تصمیم برای اعطای تسهیلات به آنان اقدام و در نهایت نسبت به پیگیری وصول مطالبات از طریق مذاکره، مساعدت، استمهال و یا اقدام قانونی و حقوقی مبادرت می کند.

۲-حل و فصل بدهی های معوق مشتریان با بانک طرف قراردادشان به یکی از سه روش زیر قابل تصور و اجراست:

الف)مشتری نسبت به پرداخت بدهی های خود شامل اصل و سود به صورت نقد یا در قالب زمان بندی مورد توافق با بانک اقدام و تسویه کند. در این موارد معمولا تمام یا بخشی از جریمه دیرکرد بخشوده می شود.

ب) در مواردی که واحد اقتصادی ذیربط، از توجیه فنی و اقتصادی قابل قبول برخوردار باشد و یا با اصلاح ساختار دارای توجیه اقتصادی و فنی قابل قبول شود و ارزیابی بنگاه، تولید کالا و خدمات و عواید قابل قبول و قابل اتکائی را برای بانک نوید بدهد و این اطمینان را برای هیات مدیره بانک فراهم آورد که در صورت مساعدت آن بنگاه می تواند و قادر خواهد بود که نسبت به بازپرداخت مساعدت جدید و بدهی های معوق اقدام کند و پرداخت اعتبار جدید، بار بدهی شرکت مربوطه را سنگین تر نمی کند، هیات مدیره بانک می تواند نسبت به انجام توافقات لازم با مشتری مربوطه اقدام نماید.

ج) در مواردی که هیچیک از امکانات دوگانه فوق فراهم نباشد، اقدام حقوقی و قضائی برای تملیک وثایق و وصول مطالبات از طریق قضائی انجام می گیرد.

۳-نکته مهم و اصولی این است که تصمیم گیری در هر یک از حالات فوق الذکر در حوزه اختیار هیات مدیره و با مسئولیت کامل هیات مدیره بانک ذیربط است و هیات مدیره بانک مربوطه همانطور که می بایستی از ابتدا دقت های لازم را برای پرداخت تسهیلات اولیه انجام می داد و از معوق شدن بدهی ها جلوگیری می کرد، در مرحله حل و فصل بدهی های معوق نیز مسئول است و مسئول منحصر به فرد است. هر گونه همکاری و مساعدت توسط نهادها و سازمانها و تشکیلات دولتی خارج از هیات مدیره، با حفظ این اصل که مسئولیت کار برعهده هیات مدیره بانک است قابل انجام است و هر ساز و کار و مکانیزمی که منجر به سلب مسئولیت و اختیار تصمیم گیری هیات مدیره و مدیرعامل بانک ذیربط شود، قابل اجرا نیست و مصلحت هم نیست.

۴- با عنایت به موارد فوق و با ملاحظه اصول و مبانی مطروحه، مسئولیت حل و فصل بدهی های معوق، روش کار به این صورت خواهد بود که هیات مدیره بانک راسا از طریق مذاکره با مشتری مربوطه و ارزیابی وضعیت بنگاه مربوطه، به یکی از سه روش یاد شده باید تصمیم گیری کند و با حفظ مسئولیت هیات مدیره، نسبت به زدودن بدهی های معوقه و خلاص شدن از بارسنگین بدهی های معوقه اقدام کند و از هر گونه اقدامی که منجر به سنگین تر شدن بدهی های معوقه و سلب مسئولیت هیات مدیره و مدیران عامل بانکها و لوث مسئولیت شود باید اجتناب شود. بدیهی است هیات مدیره و مدیران عامل بانک ها می توانند از نظرات مشورتی هر مجموعه افراد خبره و ذیصلاح دولتی و یا غیردولتی یا کارگروه های مختلف، به تشخیص و انتخاب خود اقدام کنند.

دلایل ۵ گانه افزایش معوقات بانکی و راهکارهای وصول مطالبات
بهترین راهکار برای جلوگیری از انباشته شدن مطالبات معوق ریشه‌یابی شکل‌گیری آنهاست و باید دید چه عواملی باعث به وجود آمدن این مسئله شده‌اند.

نبود اعتبارسنجی؛ اولین دلیل افزایش معوقات بانک‌ها
چند عامل در شکل‌گیری مطالبات معوق مهم و موثر است،: نبود اعتبارسنجی مشتریان و اعتبار سنجی طرح یکی از اصلی‌ترین دلایل به وجود آمدن مطالبات معوق است و بانک‌ها گاهی برای پروژه‌ها تسهیلاتی را در نظر می‌گیرند بدون اینکه آن پروژه از نظر فنی و توجیه اقتصادی کارشناسی شده باشد.
بانک‌ها معمولا به پروژه‌هایی تسهیلات کلان و سنگین می‌پردازند که بازدهی آنها از نظر فنی فاقد توجیه لازم است،‌گاهی مواقع پروژه از نظر فنی دارای تحلیل خوبی است اما از نظر توجیه اقتصادی کارشناسی دقیق نشده و صاحبان پروژه تصور می‌کنند بعد از بهره‌برداری می‌توانند از محل فروش محصولات و ارایه خدمات پروژه منابع لازم را به دست آورده و تسهیلات بانکی را بازپرداخت نمایند.
معمولا پروژه‌هایی مانند حالت فوق به برنامه‌های خود نمی‌رسند و در پایان پروژه قادر به بازپرداخت بدهی خود به بانک‌ها نمی‌شوند و در این بین مشکل به صورت جدی متوجه بانک‌ها می‌شود.لازم است بانک‌ها در اعطای تسهیلات به ویژه تسهیلات متوسط و کلان خود حتما طرح‌ها و پروژ‌ه‌ها را از جهت فنی و توجیه اقتصادی کارشناسی دقیق نمایند.

مدیران بانک‌ها از نظر شرعی و قانونی مسئول هستند
از نظر شرعی و قانونی مدیران بانک‌ها مسئول عواقب شرعی و قانونی پروژه‌ها هستند چرا که بر اساس دیدگاه بانکداری بدون ربا، بانک‌ها وکیل سپرده‌گذاران تلقی می‌شوند و نباید منابع آنها را در فعالیت‌های فاقد توجیه فنی و اقتصادی به کار گیرند.

اعطای تسهیلات به افراد خاص؛ دومین عامل افزایش معوقات
عامل دوم در معوق شدن مطالبات ، پرداخت تسهیلات کلان به افراد خاص بر اساس روابط خاص می باشد، در برخی مواقع تسهیلات کلان بانکی بر اساس روابط و توصیه‌های خاصی پرداخت می‌شود بدون اینکه اصلا طرح یا موضوعی وجود داشته باشد. حتی در صورت وجود طرح یا پروژه‌ برای پرداخت تسهیلات کلان هیچ یک از بانک‌ها به خاطر توصیه‌های صورت گرفته اصلا به آن پروژه‌ها توجهی نمی‌کنند.

در موارد مذکور وام‌گیرندگان یا به عبارتی مدیران پروژه هیچ پروژه‌ای ندارند و صرفا برای سوءاستفاده و بهره‌برداری از منابع ارزان قیمت بانک در فعالیت‌های غیرقانونی و خارج از قراردادهای خود با نظام بانکی تسهیلات را دریافت می‌کنند.افراد مذکور تا جایی که می‌توانند از منابع استفاده می‌کنند، در شرایطی که ماجرا به قوه قضائیه، شکایت و مراحل اداری بکشد نیز افراد مذکور هیچ نگرانی به خود راه نمی‌دهند چرا که می‌دانند حداقل چندین سال زمان برای به نتیجه رساندن پرونده‌های آنها لازم است.

نرخ‌های سود غیر واقعی؛ سومین عامل در افزایش معوقات
عامل سوم درمعوق شدن تسهیلات، وجود نرخ‌های سود غیرواقعی می باشند. نرخ سود تسهیلات بانکی باید به گونه‌ای باشد که اصولا فقط فعالان اقتصادی یعنی کسانی که می توانند بازدهی و ارزش افزوده‌ای به وجود آورند، از تسهیلات استفاده کنند. زمانی که فردی با نرخ سود معینی تسهیلات دریافت می‌کند باید بتواند با نرخی بیش از آن در اقتصاد ارزش افزوده ایجاد کند.برخی افراد واسطه‌ها، دلال‌ها، راههای مشروع و نامشروع را برای تقاضای تسهیلات در پیش می‌گیرند با صرف‌نظر از اینکه قادر به استفاده از تسهیلات و بازپرداخت آن هستند یا خیر.

نبود ابزارهای کنترلی؛ چهارمین عامل افزایش معوقات
عامل چهارم نبود ابزارهایی بازدارنده از عدم بازپرداخت در تسهیلات بانکی تلقی می‌شود،‌در سیستم‌های بانکداری دنیا برای کسانی که بدهی آنها معوق و یا در پرداخت اقساط کوتاهی می‌کنند و یا اقساط آنهابه تعویق می‌افتاد و نسبت به کسانی که برای مدت زمانی قابل توجهی از بازپرداخت بدهی خود کوتاهی می‌کنند، شرایط سختی را در نظر می‌گیرند. نرخ جرایم بانکی به گونه‌ای است که هیچ یک از بدهکاران اعتنایی به آنها نمی‌کنند و حاضرند نرخ جریمه را به راحتی بپردازند و منابع بانک همچنان در اختیارشان باشد. بدهکاران بانکی نسبت به برخورد قضایی نیز بی‌اعتنا هستند و اعتماد دارند مدت‌زمان زیادی طول می‌کشد که بانک بتواند حق و حقوق خود را وصول نماید.
 

تغییر قوانین و شرایط اقتصادی؛ پنجمین عامل در افزایش معوقات
عامل پنجم ، تغییر شرایط و قوانین و ضوابط اقتصادی کشور می باشد،برخی از بنگاه‌های اقتصادی از نظر توجیه فنی و اقتصادی هیچ مشکلی ندارند و توانسته‌اند به هدف خود برسند ولی تحت تاثیر تغییر ضوابط و شرایط اقتصادی کشور قرار گرفته و قادر به بازپرداخت تسهیلات خود نشده‌اند. زمانی که بنگا‌های اقتصادی دچار مشکل مذکور می‌شوند به صورت طبیعی مطالبات بانک‌هامعوق و آنها نمی‌توانند به موقع بدهی خود بپردازند. لازم است مسئولان به بنگاه‌های مذکور از طریق تدابیر پوشش و قرارداد‌های آنها در راستای وصول معوقات کمک نمایند.

فرمول جدید بانکها برای وصول مطالبات معوق
با اشاره به اینکه دولت به صورت جدی پیگیر وصول مطالبات سیستم بانکی است، باید متناسب با شرایط موجود فرمول‌هایی جدید با راهکارهای علمی برای وصول مطالبات و محدود کردن دامنه مطالبات معوق است، بکار گرفته شود.در خصوص وضعیت وصول مطالبات معوق سیستم بانکی، هم اکنون وصول مطالبات معوق بانکی مورد تأکید تمام مسئولان کشور بوده و در همه زمینه‌ها و همه قوا عزم بر وصول مطالبات است.

تاکید ویژه دولت بر وصول مطالبات معوق
دولت بیش از سایر ارگان‌ها در زمینه وصول مطالبات معوق تأکید دارد و بانک‌ها به عنوان یک وظیفه حرفه‌ای خود موظف به پیگیری و وصول مطالبات معوق هستند.در حال حاضر کار پیگیری و وصول مطالبات معوق سیستم بانکی در حال انجام می‌باشد و نتایج مثبتی را نیز حاصل کرده است.

ممنوع‌الخروج کردن نمی‌تواند راه‌کار واحد وصول مطالبات باشد
در پاسخ به این سوال که آیا ممنوع الخروج کردن هم می‌تواند جزء ابزارهای وصول مطالبات معوق بانکی باشد یا خیر، ابزارهای مختلفی برای وصول مطالبات معوق وجود دارد و از تمام آنها باید استفاده کرد.ممنوع الخروج کردن به عنوان یک راه کار واحد در تمام پرونده‌ها ممکن است جواب ندهد ولی در بعضی موارد می‌تواند راه کار مناسب و عملی باشد.بانک هابایستی از تمام راه‌کارهای ممکن مانند مذاکره با مشتری، استمهال، برخورد قانونی، ممنوع الخروج و سایر ابزارهای ممکن برای وصول مطالبات معوق استفاده کنند.وصول مطالبات معوق نظام بانکی به فرمول‌های جدیدی احتیاج دارد و در شرایط موجود کشور نباید فشار بر وصول مطالبات معوق مصادف با تنگ کردن عرصه بر تولید کنندگان و کارآفرینان اقتصادی کشور باشد.باید متناسب با شرایط موجود فرمول‌هایی جدید که یک راهکار علمی برای وصول مطالبات و محدود کردن دامنه مطالبات معوق است، اتخاذ شود.در صورتی که وصول مطالبات معوق روی یک روال منطقی صورت نگیرد، هم بانک به مطالبات خود نمی‌رسد و هم واحد تولیدی لطمه می‌بیند.

زمان خاصی برای وصول مطالبات تعیین نشده است
بانک‌ها به طور طبیعی کار وصول مطالبات را انجام می‌دهند و در زمان معینی قرار نیست که این هدف محقق شود.
هر پرونده اعتباری و مطالبات معوق شرایط خاص خود را دارد و به این ترتیب نیست که زمان خاصی برای انجام آنها به منظور به نتیجه رسیدن تعیین شود.هر پرونده‌‌ای ماهیت خاص خود را دارد و به همین دلیل نمی‌توان زمان‌های محدودی برای آنها در نظر گرفت و پرونده‌های مذکور حتما در زمان معین به نتیجه برسند.تولید کننده هم به سرمایه در گردش احتیاج دارد و باید به طرح توسعه آن کمک شود و در عین حال مطالبات معوقی دارد که باید در یک زمان‌بندی مناسب به آن کمک کرد که تولید خود را انجام دهد و بهره‌وری کارخانه‌ها را افزایش دهد تا تسهیلات دریافتی از بانک را پرداخت نماید.دادستانی نیز به این منظور وارد عمل شده که به نظام بانکی کمک کنند تا مطالبات معوق وصول شود و قدرت وام‌‌دهی بانک‌ها افزایش پیدا کند.