عبارت است امناقصه روشی است که برای خرید کالا یا خدمات که تمامی پیشنهادهای رسیده در یک زمان و در حضور پیشنهاد دهندگان بررسی شده و پایینترین قیمت قبول میگردد. بدین صورت که "مناقصه" فرآیندی است رقابتی برای تأمین کیفیت مورد نظر (طبق اسناد مناقصه) که در آن تعهدات موضوع معامله به مناقصه گری که کمترین قیمت را پیشنهاد کرده باشد، واگذار میشود و مناقصه برای دسترسی به دو مولفه اساسی در خرید کالا و خدمات، اجرا میگردد.
اصول مناقصه
آ) اصل آزادی رقابت؛
ب) اصل شایستگی داوطلبان شرکت در مسابقه؛
ج) اصل معلوم بودن نصاب معامله؛
د) اصل حضور یک شخص اداری.
مناقصه بر چند قسم است:
1ـ) مناقصه عمومی: روشی است که در آن دولت یا سازمانهای عمومی، انجام عمل یا خرید کالای مورد نیاز خود را از طریق اعلان بین عموم داوطلبان، به مسابقه میگذارد.
2ـ) مناقصه محدود: روشی که در آن به تشخیص و مسئولیت بالاترین مقام مناقصهگذار، محدود بودن و ادلۀ آن تأئید میگردد. مناقصه در بین عده معدودی از اشخاص حقیقی یا حقوقی که مورد شناسایی سازمانها عمومی است، برگزار میشود؛
3ـ) مناقصه اختیاری: که از طریق اعلان عمومی است ولی اختیار انجام مناقصه با بهترین پیشنهاد دهنده، یا سازمان دولتی است؛
مناقصات از چند جهت مورد تفکیک قرار میگیرند :
الف) مناقصات از نظر مراحل بررسی به انواع زیر طبقه بندی می شوند:
1ـ مناقصه یک مرحله ای:به مناقصه ای اطلاق میگرددکه در آن نیازی به ارزیابی فنی بازرگانی پیشنهادها نباشد، دراین مناقصه پاکتهای پیشنهاد مناقصه گران در یک جلسه گشوده و در همان جلسه برنده مناقصه تعیین میگردد.
2ـ مناقصه دو مرحله ای: به مناقصه ای اطلاق میگرددکه به تشخیص مناقصه گزار، لازم به بررسی فنی بازرگانی پیشنهادها باشد.در این مناقصه، کمیته فنی بازرگانی تشکیل می شود و نتایج ارزیابی فنی بازرگانی پیشنهادها را به کمیسیون مناقصه گزارش می کند که پس از بررسی کمیته فنی بازرگانی، پاکت های قیمت پیشنهاد دهندگانی که امتیاز فنی بازرگانی لازم را احراز کرده اند، مشخص می شود و پس از ارزیابی مالی برنده مناقصه معیین می گردد.
ب ) مناقصات از نظر روش دعوت مناقصه گران به انواع زیر تقسیم می شوند:
1ـ مناقصه عمومی:به مناقصه ای اطلاق میگردد که در آن فراخوان مناقصه از طریق آگهی عمومی به اطلاع مناقصه گران می رسد.
2ـ مناقصه محدود:به مناقصه ای اطلاق میگردد که در آن به تشخیص و مسئولیت بالاترین مقام دستگاه مناقصه گزار، محدودیت برگزاری مناقصه عمومی با ذکر ادله تأیید شود. فراخوان مناقصه از طریق ارسال دعوتنامه برای مناقصه گران صلاحیتدار به اطلاع مناقصه گران می رسد، و این نکته تمایز با مناقصه عمومی میباشد.
مُزایده یا حراج نوع خاصی از مزایدهاست که آنرا با عنوان مزایده انگلیسی یا مزایده استاندارد نیز عنوان مینمایند اصولاً در هر مزایده سه عنصر مزایده گذار، کالا و پیشنهاد دهنده گان وجود دارد و مزایده زمانی شکل میگیرد که تقاضا برای کالا یا کالاها بیشتر از مقدار موجود است و پیشنهاد دهندگان برای بدست آوردن کالا با یکدیگر رقابت میکنند. در هر مزایده، مزایده گذار تلاش میکند تا کالای خود را به بیشترین قیمت ممکن به فروش بگذارد و در مقابل، پیشنهاد دهندگان در پی تصاحب کالا با کمترین قیمت میباشند.
انواع مختلف مزایده، هر کدام در پی یافتن روشی هستند که از یک طرف این حس را در پیشنهاد دهندگان به وجود آورد که کالا را به قیمت قابل قبولی خریدهاند و از سوی دیگر افراد را ترغیب کند تا نزدیکترین مبلغ به آنچه که حاضر به پرداخت آن برای کالای مورد نظر هستند را پیشنهاد دهند.
مزایده : به نوعی از معامله اطلاق میگردد که در ابتدا خریدار حداقل قیمتی را که حاضر است کالای خود را بفروشد اعلام میکند. سپس خریدارن در صورت تمایل، قیمتی بالاتر از قیمت نهایی را جهت خرید پیشنهاد میکنند. در نهایت کالا به پیشنهاددهنده بالاترین قیمت فروخته می شود. در این نوع معامله برای آنکه کالا با مناسب ترین قیمت (نه گرانترین و یا ارزانترین) معامله شود، برنده مزایده یا خریدار باید فقط مبلغی معادل بالاترین قیمت قبل از مبلغ پیشنهادی خود به اضافه مقدار پله افزایش را بپردازد .
فروش فوری : به نوعی از معامله اطلاق میگردد که در آن فروشنده کالای خود را با یک قیمت مشخص جهت فروش عرضه می نماید و کاربران دیگر می توانند در صورت تمایل آمادگی خود را برای خرید آن کالا اعلام نمایند.
فروشنده : به شخصی اطلاق میگردد که کالای خود را به صورت فوری یا مزایده معرفی نموده و به خریداران جهت فروش عرضه می نماید .
خریدار : به شخصی اطلاق میگرددکه در مزایده بالاترین قیمت را جهت خرید کالا پیشنهاد داده و یا اعلام می کند که تمایل دارد کالای عرضه شده جهت فروش فوری را خریداری نماید .
قیمت پایه : حداقل قیمتی میباشد که فروشنده در ابتدای مزایده اعلام می کند و حاضر است کالای خود را به آن قیمت بفروشد.
قیمت پیشنهادی : به قیمتی اطلاق میگردد که خریدار به عنوان حداکثر قیمتی که حاضر است برای کالا بپردازد اعلام می کند. اما در صورت برنده شدن مزایده کالا به قیمتی پایین تر از آن فروخته خواهد شد. در مزایده قیمت فروش برابر است با مبلغی معادل بالاترین قیمت قبل از مبلغ پیشنهادی برنده مزایده به اضافه مقدار پله افزایش .
فروش کالا : به مفهوم توافق فروشنده و خریدار جهت معامله کالا به قیمت فروش می باشد .
قیمت فروش : فروش فوری به همان قیمتی اطلاق میگردد که فروشنده از ابتدا به عنوان قیمت کالا اعلام نموده است اما در مزایده برابر است با مبلغی معادل بالاترین قیمت قبل از مبلغ پیشنهادی برنده مزایده به اضافه مقدار پله افزایش .
مزایده حضوری:
به مزایده ای اطلاق میگردد که حضوری بوده و به آن اصطلاحاً حراج هم گفته میشود و انجام آن ساده و با تشریفات کمتر همراه است. البته استفاده از این روش نمیتواند، همیشگی باشد؛ بلکه منحصر در موارد فوری و غیر مهم میباشد.
مزایده کتبی:
به مزایه ای اطلاق میگردد در آن ، مزایده به صورت کتبی و با تشریفاتی خاص انجام میپذیرد و در معاملات مهم، همراه با درج آگهی و انتشار آن و تشکیل کمیسیون، مزایده و نتایج مزایده اعلام میگردد.
انواع مزایده از نظر نحوه ی برگذاری:
مزایده خصوصی ( Private Auction ): در این نوع مزایده مشخصات پیشنهاد دهنده قیمت مخفی است و بنابراین هر کسی که کالای به مزایده گذاشته شده را خریداری میکند به عنوان بی نام شناخته میشود. این نوع مزایده معمولا در مواردی به کار میرود که به دلایل امنیتی لازم است نام خریدار مخفی بماند، مانند مزایده برای نقاشیهای بسیار گران قیمت یا جواهرات عتیقه.
مزایده عمومی ( Public Auction ) :
در این نوع نام پیشنهاد دهندگان قیمت مشخص است و هر فردی میتواند در مزایده شرکت کند.
دو نوع مزایده انگلیسی یا استاندارد و مزایده دومین قیمت مخفی یا ویکری از جمله محبوب ترین و پر طرفدارترین مزایدههابه شمار میروند و در واقع این دو نوع مزایده دو شاخه اصلی مزایده یعنی مزایده سرباز و سربسته را مورد پوشش قرار میدهند.
پارامترهای زیر را برای مزایدههای مختلف میتوان نامبرد:
• پیشنهاد میتواند :
- سرباز باشد (تمامی پیشنهاد دهندگان از پیشنهادات با خبرند)
- سربسته باشد (پیشنهاد دهندگان از پیشنهادات دیگر بی خبرند)
• پیشنهاد پیشنهاد دهندگان میتواند :
- با اولین پیشنهاد به پایان رسد
- سیر صعودی داشته باشد
- سیر نزولی داشته باشد
• کالاها میتوانند :
- دارای قیمت نامشخص (مخفی از عموم) باشند
- دارای قیمت مشخص باشند
- دارای قیمت وابسته باشند
• اقلام پیشنهادی ممکن است :
- یکی
- چندین کالای مشابه
- چندین کالای غیر مشابه
- سبدی از اقلام مختلف باشند
• تشخیص برنده مزایده با :
- اولین قیمت (بالاترین قیمت)
- دومین قیمت، n امین قیمت انجام میشود
علاوه بر موارد فوق پارامتر دیگری به نام زمان را نیز باید افزود.
• زمان مزایده میتواند :
- محدود باشد
- نامحدود و پایان آن در اختیار مزایده گزار باشد
- نامحدود و پایان آن با پیروزی یک پیشنهاد دهنده تعیین گردد
در واقع با جمع بندی این پارامترها میتوان به دو تفاوت مهم در مزایدههای مختلف رسید:
• فرمت فرایند مزایده
• اطلاعات موجود درباره خرید کالا